लिक्विडिटी म्हणजे काय?

लिक्विडिटी म्हणजे काय?Liquidity Meaning in Marathi

लिक्विडिटी म्हणजे एखाद्या मालमत्तेचे किंवा संपत्तीचे रोख (कॅश) रूपांतरण करण्याची क्षमता किंवा सहजतेचा स्तर. म्हणजेच, लिक्विडिटी जितकी जास्त, तितकी ती मालमत्ता पटकन रोख रकमेत बदलता येते, आणि जितकी कमी, तितकी त्या मालमत्तेचे रोख रकमेत रूपांतर करणे अवघड होते.

लिक्विडिटीचे प्रकार

1. हाय लिक्विडिटी (High Liquidity): 

जर एखादी मालमत्ता किंवा गुंतवणूक पटकन आणि कोणत्याही मोठ्या किमतीच्या नुकसानाशिवाय रोख रकमेच्या स्वरूपात बदलता येत असेल, तर ती उच्च लिक्विडिटी असलेली मानली जाते.  

उदाहरणे:  

– रोख रक्कम (Cash)  

– बँक खात्यातील पैसे  

– शेअर्स आणि सरकारी बाँड्स (सहज विकले जाऊ शकणारे)  

2. लो लिक्विडिटी (Low Liquidity):

जर एखादी मालमत्ता विकण्यासाठी जास्त वेळ लागत असेल किंवा विकताना मोठे नुकसान सहन करावे लागत असेल, तर ती कमी लिक्विडिटी असलेली मानली जाते.  

उदाहरणे:  

– स्थावर मालमत्ता (घर, जमीन)  

– दुर्मिळ वस्त्र किंवा कलाकृती  

– दीर्घकालीन गुंतवणुकीचे बाँड्स  

लिक्विडिटी का महत्त्वाची आहे?

1.आर्थिक संकटांमध्ये मदत:

   – आपल्याकडे उच्च लिक्विडिटी असली, तर गरजेच्या वेळी पटकन पैसे मिळू शकतात.  

2.व्यवसायासाठी सोयीची:

   – कंपन्यांना त्यांच्या दैनंदिन खर्चासाठी लिक्विडिटी महत्त्वाची असते.  

3. गुंतवणुकीतील लवचिकता:

   – गुंतवणूकदारांना नेहमी उच्च लिक्विडिटी असलेल्या पर्यायांमध्ये गुंतवणूक करायला आवडते, कारण ते कधीही पैसे काढू शकतात.  

4.जोखीम व्यवस्थापन: 

   – कमी लिक्विडिटी असलेल्या मालमत्ता अचानक विकायच्या झाल्यास मोठे आर्थिक नुकसान होऊ शकते.  

लिक्विडिटी मोजण्याचे मार्ग 

1. करंट रेशो (Current Ratio)

[ करंट रेशो = करंट मालमत्ता / करंट दायित्वे ]  

– हा गुणोत्तर (Ratio) व्यवसायाची अल्पकालीन आर्थिक स्थिती मोजण्यासाठी वापरला जातो.  

– जर हा रेशो 1 पेक्षा जास्त असेल, तर कंपनीकडे पुरेसे पैसे असतात.  

2. क्विक रेशो (Quick Ratio) किंवा अ‍ॅसिड टेस्ट रेशो 

[ क्विक रेशो = (करंट मालमत्ता – साठा) / करंट दायित्वे ]  

– यात साठा वगळला जातो, कारण साठा लगेच विकला जाऊ शकत नाही.  

3. कॅश फ्लो रेशो (Cash Flow Ratio)  

[ कॅश फ्लो रेशो = ऑपरेटिंग कॅश फ्लो / करंट दायित्वे ]  

– यात व्यवसायाची रोकड निर्मिती क्षमता तपासली जाते.  

वैयक्तिक (Personal) लिक्विडिटी म्हणजे काय?

एखाद्या व्यक्तीच्या आर्थिक व्यवहारांमध्ये लिक्विडिटी म्हणजे त्या व्यक्तीच्या ताब्यातील सहज उपलब्ध रोख रक्कम आणि अल्पकालीन संपत्ती.  

वैयक्तिक लिक्विडिटी वाढवण्यासाठी उपाय:

1.अत्यावश्यक खर्चांसाठी रोख रक्कम राखून ठेवणे.

2. फिक्स्ड डिपॉझिट (FD) आणि म्युच्युअल फंड्ससारख्या गुंतवणुकीचा वापर करणे. 

3. उच्च लिक्विडिटी असलेल्या गुंतवणुकीत थोडेसे पैसे गुंतवणे.  

4. अनावश्यक मालमत्ता विकून लिक्विडिटी वाढवणे.

बँकिंग आणि वित्तीय क्षेत्रातील लिक्विडिटी

बँका आणि वित्तीय संस्थांसाठी लिक्विडिटी म्हणजे त्यांच्या ताब्यातील रोख रक्कम, ठेवी आणि कर्ज देण्यासाठी लागणारी क्षमता.  

बँकिंगमध्ये लिक्विडिटीचे महत्त्व:  

1. कर्ज देण्यासाठी उपलब्धता:

   – जास्त लिक्विडिटी असेल तर बँका अधिक कर्जे देऊ शकतात.  

2.आर्थिक स्थैर्य:

   – बँकांमध्ये पुरेशी रोकड असली, तर आर्थिक संकटे टाळता येतात.  

3. आरबीआय (RBI) नीती:

   – भारतीय रिझर्व्ह बँक (RBI) रेपो रेट, CRR, आणि SLR नियंत्रित करून बँकिंग लिक्विडिटी ठरवते.  

लिक्विडिटी व्यवस्थापनाचे धोरण (Liquidity Management Strategies)

1. संतुलित गुंतवणूक:

   – अल्पकालीन आणि दीर्घकालीन मालमत्तांमध्ये योग्य तो समतोल राखणे.  

2. संकट व्यवस्थापन फंड: 

   – आर्थिक अडचणींमध्ये मदतीसाठी लिक्विड मालमत्ता असणे.  

3.करंट आणि क्विक रेशो ट्रॅक करणे: 

   – आपली लिक्विडिटी योग्य प्रकारे नियंत्रित करण्यासाठी वित्तीय रेशो तपासणे.  

4. प्रभावी रोकड प्रवाह (Cash Flow) व्यवस्थापन:

   – खर्च आणि उत्पन्न यांचा योग्य ताळमेळ साधणे.  

निष्कर्ष

लिक्विडिटी हा वैयक्तिक वित्त आणि व्यवसाय दोन्हीसाठी महत्त्वाचा घटक आहे. जास्त लिक्विडिटी असेल, तर आर्थिक गरजा सहज पूर्ण करता येतात, पण खूप जास्त रोख रक्कम ठेवल्यास गुंतवणुकीवरील परतावा (ROI) कमी होऊ शकतो. म्हणूनच संतुलन राखणे गरजेचे आहे.