चार्ट्स आणि त्याचे प्रकार
चार्ट्स हे माहिती आणि डेटाचे दृश्यरूपाने सादरीकरण करण्याचे साधन आहे. डेटा समजण्यास सुलभ करण्यासाठी आणि त्यावर आधारित निर्णय घेण्यासाठी चार्ट्सचा उपयोग केला जातो. चार्ट्स वेगवेगळ्या स्वरूपात असतात आणि त्यांचा वापर डेटाच्या स्वरूपावर व गरजेनुसार केला जातो.चार्ट्स आणि त्याचे प्रकार
चार्ट म्हणजे काय?
चार्ट म्हणजे ग्राफिकल प्रतिनिधित्व (Graphical Representation) जे डेटा व्हिज्युअलायझेशनसाठी** वापरले जाते. टेबलमधील किचकट संख्यात्मक डेटा सहज समजण्यासाठी चार्ट्स उपयोगी ठरतात.चार्ट्स आणि त्याचे प्रकार
चार्ट्समुळे –
✔ डेटा सहज समजतो.
✔ तुलना करणे सोपे होते .
✔ ट्रेंड्स आणि पॅटर्न्स ओळखता येतात .
✔ व्यवसायिक निर्णय घेणे सोपे होते.
चार्ट्सचे प्रकार
चार्ट्स अनेक प्रकारचे असतात, परंतु त्यांना प्रामुख्याने खालील गटांमध्ये वर्गीकृत करता येते –
1. बार चार्ट (Bar Chart)
2. लाइन चार्ट (Line Chart)
3. पाय चार्ट (Pie Chart)
4. सकॅटर प्लॉट (Scatter Plot)
5. एरिया चार्ट (Area Chart)
6. बबल चार्ट (Bubble Chart)
7. हिस्टोग्राम (Histogram)
8.रेडार चार्ट (Radar Chart)
9. डोनट चार्ट (Donut Chart)
10. गॅंट चार्ट (Gantt Chart)
1. बार चार्ट (Bar Chart)
वर्णन:
बार चार्टमध्ये आयताकृती बार्सचा वापर करून वेगवेगळ्या घटकांची तुलना केली जाते. बार्स उभ्या (Vertical) किंवा आडव्या (Horizontal) असू शकतात.
वापर:
– विक्रीचा आलेख
– लोकसंख्येचा आकडा
– विविध उत्पादनांची तुलना
उदाहरण:
एका कंपनीच्या चार विभागांची विक्री –
– HR: ₹50,000
– Marketing: ₹80,000
– IT: ₹1,20,000
– Finance: ₹90,000
2. लाईन चार्ट (Line Chart)
वर्णन:
लाइन चार्टमध्ये डेटा बिंदू एका रेषेद्वारे जोडले जातात, ज्यामुळे डेटा ट्रेंड स्पष्ट होतो.
वापर:
– बाजारातील किंमत बदल
– तापमानाचा आलेख
– विक्रीतील वाढ
उदाहरण:
एका महिन्यातील दररोजच्या विक्रीचा आलेख:
– 1 फेब्रुवारी – ₹10,000
– 2 फेब्रुवारी – ₹12,000
– 3 फेब्रुवारी – ₹15,000
3. पाय चार्ट (Pie Chart)
वर्णन:
पाय चार्ट म्हणजे पूर्ण वर्तुळ, जे विविध भागांमध्ये विभागलेले असते. प्रत्येक भाग संपूर्ण डेटाच्या टक्केवारीत दर्शविला जातो.
वापर:
– खर्चाचे वाटप
– मार्केट शेअर
– बजेट वितरण
उदाहरण:
एका कुटुंबाच्या मासिक खर्चाचा आलेख –
– अन्न: 40%
– घरभाडे: 30%
– वाहतूक: 15%
– मनोरंजन: 10%
– इतर: 5%
4. स्कॅटर प्लॉट (Scatter Plot)
वर्णन:
स्कॅटर प्लॉटमध्ये दोन संख्यात्मक डेटासेटमधील संबंध दाखवला जातो. एक्स आणि वाय अॅक्सिसवरील बिंदू विविध मूल्ये दर्शवतात.
वापर:
– दोन घटकांमधील परस्परसंबंध
– संशोधन आणि विश्लेषण
– हवामान अभ्यास
उदाहरण:
– अभ्यासाच्या तासांप्रमाणे विद्यार्थ्यांचे गुण (जसे 2 तास = 50 गुण, 4 तास = 70 गुण)
5. एरिया चार्ट (Area Chart)
वर्णन:
लाइन चार्ट प्रमाणेच असतो, पण त्यामध्ये क्षेत्रफळ भरलेले असते, ज्यामुळे बदलांचे प्रमाण स्पष्ट होते.
वापर:
– ट्रेंड विश्लेषण
– महसूल वाढ
– जलसंपत्तीचे वितरण
6. बबल चार्ट (Bubble Chart)
वर्णन:
स्कॅटर प्लॉटसारखा असतो, पण बबलचा आकार डेटा व्हॅल्यू दर्शवतो.
वापर:
– आर्थिक विश्लेषण
– बाजार संशोधन
7. हिस्टोग्राम (Histogram)
वर्णन:
हिस्टोग्राम हा बार चार्टसारखा दिसतो, पण तो सतत डेटा (Continuous Data) दर्शवतो.
वापर:
– लोकसंख्येचे वय गटानुसार वर्गीकरण
– विद्यार्थ्यांच्या गुणांचे वितरण
8. रेडार चार्ट (Radar Chart)
वर्णन:
या चार्टमध्ये एकाच वेळी अनेक घटकांची तुलना करता येते.
वापर:
– खेळाडूंची कामगिरी
– उत्पादनांची गुणवत्ता तुलना
9. डोनट चार्ट (Donut Chart)
वर्णन:
हा पाय चार्टसारखा असतो, पण मध्यभागी रिकामी जागा असते, त्यामुळे तो अधिक स्पष्ट दिसतो.
वापर:
– आर्थिक डेटा
– मार्केट शेअर
10. गॅंट चार्ट (Gantt Chart)
वर्णन:
गॅंट चार्टचा उपयोग प्रोजेक्ट मॅनेजमेंटमध्ये केला जातो. तो कार्य वेळापत्रक स्पष्ट करतो.
वापर:
– प्रोजेक्ट व्यवस्थापन
– कामकाजाचे नियोजन
चार्ट्सचा योग्य वापर कसा करावा?
१. योग्य चार्ट निवडणे
– तुलना करायची असल्यास → बार चार्ट
– ट्रेंड समजायचा असल्यास → लाइन चार्ट
– टक्केवारी दाखवायची असल्यास → पाय चार्ट
– दोन घटकांमधील संबंध पाहायचा असल्यास → स्कॅटर प्लॉट
2. स्पष्ट आणि सुटसुटीत डेटा
– गरजेच्या गोष्टीच दाखवा
– संख्यात्मक माहिती अचूक ठेवा
३. योग्य रंग आणि फॉन्ट निवडणे
– जास्त चमकदार रंग टाळा
– फॉन्ट स्पष्ट असावा
निष्कर्ष
चार्ट्स हे डेटा सादरीकरणासाठी अत्यंत महत्त्वाचे साधन आहे. योग्य चार्ट निवडल्यास डेटा समजणे आणि विश्लेषण करणे सोपे होते. व्यवसाय, शिक्षण, संशोधन आणि विविध क्षेत्रांमध्ये चार्ट्सचा मोठ्या प्रमाणात उपयोग केला जातो.चार्ट्स आणि त्याचे प्रकार
सपोर्ट आणि रेसिस्टन्स लेव्हल्स
स्टॉक मार्केटमध्ये स्टॉक कसे खरेदी करायचे? ( How to buy stocks in stock market?)
गुंतवणूक का आवश्यक आहे ?( Why is investment necessary?)
ध्यान आणि योग हे मानसिक शांतीसाठी आणि शेअर मार्केटमध्ये यशस्वी होण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त आहेत.